Herkomst
Tegenwoordig hebben we Google Maps. Duizenden jaren geleden tekenden oermensen ook kaarten zoals hierboven op wanden van grotten. Je kunt een meer zien en riviertje dat vanuit bergen(?) naar het meer toe stroomt. Het verschil met tienduizend jaar geleden is alleen dat er geen naam in het meer staat, zoals tegenwoordig. Namen werden bedacht om elkaar de weg te wijzen, maar later ook om eigendom te claimen en daarmee ook eigendom te betwisten middels allerlei kleine en grote oorlogen. Nu kun je denken dat ‘landjepik’ primitief gedrag is, maar het gebeurt tot op de dag van vandaag, denk aan de annexatie van de Krim.
Plaatsnamen blijven honderden zo niet duizenden jaren bestaan en vertonen dan grappige tegenstellingen; de Nieuwe Kerk in Delft staat er al 640 jaar. Men begon met de bouw in 1381, maar toen stond er al een Oude Kerk.
Toen wij achternamen moesten aannemen en we in een tijdperk kwamen dat je naam werd genoteerd in een geboorte- en doopregister, lieten veel mensen hun voornaam registreren met hun geboorteplaats of hun beroep als achternaam. De zogenoemde adel deed dat al vijf eeuwen voordat het wettelijk moest. Ik ben zelf een van de tienduizenden nazaten van Sweder, die rond 1300 een kasteel Blommesteyne (zie hierboven) mocht lenen van de bisschop van Utrecht. Sweder ging zich Van Blommesteyn noemen.
Blommesteyne aan de Lek
Zijn kleinzoon kwam terecht in de Hoekse en Kabeljauwse Twisten en voor hij het wist, was de burcht rond 1390 ingenomen door Otto van Arkel die het steen voor steen liet afbreken. De stenen vind je nu nog in de huizen van het oude stadsgedeelte van Culemborg. [Ook destijds werd niets verspild.] Waar gingen die Twisten (lees ‘kleine oorlogen’) om? Om de macht over grote stukken van wat wij nu Nederland noemen.
Ik heb een autotochtje gemaakt langs de Lekdijk om de plek te zoeken waar het kasteel ooit stond. Ik vond het vrij makkelijk. Er ligt nu een museum. Maar dat was ooit een oud fort, in 1841 gebouwd op last van koning Willem II als onderdeel van een verdedigingslinie van forten rond Amsterdam.
Op één en dezelfde plek aan de oever van een rivier worden in een tijdsbestek van zeven eeuwen twee bouwwerken opgetrokken. Wat de opdrachtgevers voor de bouw hebben gezien, is dat de plek strategisch heel belangrijk kon zijn in geval van oorlog. In een vroegere oorlog is het kasteel in 1390 met de grond gelijk gemaakt. In de naam van mijn grootmoeder ‘Blommestein’ leeft het kasteel eigenlijk voort. Het fort (Honswijk) is nu gelukkig een museum geworden, maar had door de Duitse inval in 1940 ook verwoest kunnen worden.
De slotsom van dit verhaal: we moeten onze definitie van cultuur helaas herzien.
Cultuur is ten eerste wat de mens van natuur maakt… én in de natuur op een bepaalde plaats in een bepaalde tijd ook beschadigt of vernietigt. Ten tweede is cultuur hoe de mens zich tegenover de natuur en de andere mens daarin, verhoudt.
Over die tweede zin volgende keer meer.
Thomas Heyman
Fort Honswijk aan de Lek.